Không có một dạng chung nhất về hoa, cây, cũng như cách trồng của giống Dendrobium với số loài quá lớn này. Điều kiện sinh thái cũng rất đa dạng, có nhiều loài chỉ mọc và ra hoa ở vùng lạnh, có loài ở vùng nóng, có loài trung gian. Cũng có loài thích nghi với bất cứ điều kiện khí hậu nào.
Dendrobium, Lan Hoàng Thảo, Đăng Lan là một loài lớn với chủng loại rất phong phú, lan có kỹ thuật khá dễ trồng và dễ chăm sóc
Trên thực tế, lan Hoàng Thảo khá dễ trồng và dễ sống, nhưng đối với những người mới chơi lan chưa có nhiều kinh nghiệm, khi trồng không đúng cách lan vẫn rất dễ bị sâu bệnh và khô héo.
"Khi mua về thường lan được nhà vườn trồng bằng xơ dừa cho rẻ tiền, khoãng 3-4 tháng kích ra hoa chuẩn bị bán vì thế nếu mua vê thấy vòi hoa xuống màu ta phải cắt bỏ và nhổ cây lên, cắt hết rể giả hành già, nếu có cây con đang ra rể xanh thì giữ lại và có thể trồng lại vào chậu khác bằng than củi được ngâm trong nước 1 tuần cho giảm bớt bụi và cacbon trong than nếu không làm thế rể non khi bám vào sẽ hư đầu rễ. Nếu giả hành chưa ra cây con, sau khi cắt hết rể (cắt thật sát gốc) ta treo vào chổ mát, có thể phun thuốc ra rể tuần 2 lần và b1. Khi thấy rể mới mọc và trồng ngay vào chậu, nếu không trồng ngay khi rể mọc dài rất dể gảy nếu sơ ý khi trồng khiến cây yếu đi, những giả hành già ta giử lại treo lên phun b1 kích ra cây con và khi ra cây con, ta không tách khỏi cây mẹ đợi đến khi ra rể trồng vào chậu khác. Nếu tách ra, cây con sẽ yếu, lâu lớn và có một điều quan trọng là Dendro chịu khô cả tuần không tưới vẫn tốt, nếu ẩm ướt liên tục thì rể hư và cây thối. Phun thuốc trị nấm và các loại bệnh khác nữa tháng một lần đảm bảo bạn sẽ có những chậu lan Dendrobium xanh tốt và ra hoa liên tục cả những giả hành đã già." - Kinh nghiệm trồng lan hoàng thảo - dendrobium được bạn nguyenthuanacb chia sẻ.
Kinh nghiệm về những loại sâu bệnh thường gặp ở lan Hoàng Thảo và cách phòng trị từ Vườn hoa lan: "Những bệnh thường gặp trên lan dendro"
Lan Dendrobium là loại lan rất đẹp và phổ biến ở nước ta hiện nay. Đây là loại lan tương đối dễ chăm sóc, tuy nhiên cần phải chú ý một số bệnh sau:
I. Một số bệnh phổ biến trên lan Dendro:
1. Bệnh thối rữa do nhiểm khuẩn do vi khuẩn Erwinia carotovora
Bệnh hại trên lá lan dendroBệnh thường do vi khuẩn Erwinia carotovora gây ra, còn gọi là thối nâu. Bệnh này làm hoa lan dễ héo úa và làm các tế bào của lá dần chết đi, đưa dến hiện tượng rụng lá và thối rữa.
Triệu chứng rất dễ nhận biết:
Vết bệnh ban đầu màu nâu nhạt, hình tròn, mọng nước. Sau đó, vết bệnh đậm dần lên và lan ra cả giả hành. Khi bạn cắt lá của lan, sẽ ngửi thấy một mùi hôi khó chịu của tế bào chết của lá.
Cách xử lý trên lan dendro: Khi phát hiện bệnh này cần cách ly chúng với những chậu lan “khỏe mạnh” khác bởi vi khuẩn có thể lay lan qua những công cụ cắt tỉa, qua nước văng trong khi bạn tưới chúng.
2. Bệnh đốm nâu trên hoa do vi khuẩn Curvularia eragrostidis
Bệnh do vi khuẩn Curvularia eragrostidis. Hầu hết hoa lan thuộc họ Dendrobium dễ mắc phải bệnh này. Bệnh gây ra những đốm nâu nhỏ trên cánh hoa lan. Những đốm này khó nhận biết, ngoại trừ lan của bạn có màu trắng sáng. Bệnh này khó kiểm soát và dễ phát sinh vào những ngày mưa.
Vì thế chúng ta chỉ có thể phòng tránh và nếu chẳng may lan của bạn bị mắc phải bệnh này thì nên đặt chúng trong những mái che kiên cố để giảm thiểu tình trạng này.
3. Bệnh thối chồi non do vi khuẩn Phytophthora parasitica
Bệnh do vi khuẩn Phytophthora parasitica gây nên. Bệnh này có thể gây ra cái chết hàng loạt chồi non hoặc lá mới mọc. Triệu chứng dễ thấy là hiện tượng các lá non đột nhiên chuyển sang màu nâu và dần chết đi. Sự đổi màu này từ từ di chuyển sang thân, làm thân cây đồi sang màu nâu đen.
Khi lan mắc phải bệnh này thì chồi non mới mọc dễ bị úa và chuyển hoàn toàn sang màu đen. Bệnh dễ lay lan trở lại thân rễ và gây ra tình trạng tương tự cho các chồi non khác nếu không phát hiện kịp thời. Tuy nhiên bệnh này chỉ xay ra với lan Vanda và Cattleya trong họ Dendrobium.
4. Bệnh héo thân rễ bởi vi khuẩn Sclerotium rolfsii
Bệnh gây nên bởi vi khuẩn Sclerotium rolfsii. Triệu chứng của bệnh này là hiện tượng tàn lụi nhanh chóng và héo úa các tế bào thân, rễ và lá của hoa lan. Tuy nhiên bệnh này lại tấn công đầu tiên vào các bộ phận phía trên của thân lan, làm héo úa và dần lan sang các bộ phận phía dưới.
Đặc thù của bệnh này là sự hiện diện của các đốm nhỏ màu vàng kem và đốt nâu trên thân cây. Mỗi đốt này chính là mộ nguồn lây bệnh truyền nhiễm nên khi phát hiện chúng ta cần cách ly với các loại chưa mắc bệnh khác và tiến hành loại bỏ.
5. Bệnh đốm lá bởi vi khuẩn Guignardia spp
Bệnh gây nên bởi vi khuẩn Guignardia spp, Phyllosticta spp. Triệu chứng của bệnh này là sự xuất hiện của các chấm nhỏ đen 2 bên của mép lá. Khi chúng phát triễn hơn sẽ hình thành nên những nốt mụn nhỏ, đây chính là những công cụ chứa bào tử mầm mống gây bệnh nặng hơn. Bệnh nếu không phát hiện sơm sẽ gây ra hiện tượng vi khuân dần làm chết hết các tế bào của lá, và làm lan mất hết toàn bộ lá.
Khi phát hiện thấy lá nào trên thân cây có hiện tượng bộc phát bệnh cần tiến hành cắt bỏ lá đó và tiêu hủy ngay.
6. Bệnh héo viền lá Colletotrichum gloeosporioides
Bệnh gây ra bời vi khuẩn Colletotrichum gloeosporioides (Glomerella cingulata). Đây được xem là bệnh nhẹ nhất ảnh hưởng đến lan. Khi lan mắc bệnh này thì chỉ bị để lại những di tích là những viền héo màu xám đen xung quanh lá, và theo thời gian chúng có thể tự hục hồi lại được. Bệnh gây ra bởi vi khuẩn truyền sang từ những dụng cụ làm vườn, bị côn trùng cắn, máy móc trang thiết bị làm tổn thương…khi bị tổn thương,các tế bào xung quanh lá bị nhiễm khuẩn và chuyền dần sang màu đen.
Thấy xuất hiện các vòng nâu xung quanh viền lá. Bệnh này không cần điều trị, chỉ cần chú ý chăm sóc kỹ trong giai đoàn này để giúp chúng mau phục hồi trở lại.
7. Bệnh do nấm trên phong lan
- Bệnh đen thân cây con: Vết bệnh xuất hiện ở gốc thân hoặc cổ rễ, có màu nâu, sau đó lan dần làm khô đoạn thân gần gốc và cổ rễ, vết bệnh chuyển sangmàu đen. Lá chuyển sang màu vàng, cong dị hình. Cây con bị bệnh thường chết sau 2 – 3 tuần, trong căn hành thường có vệt màu tím hay hồng nhạt. Bệnh do nấm Fusarium oxysporum gây ra.
- Bệnh đốm lá: Vết bệnh thường có hình thoi hoặc hình tròn nhỏ màu xám nâu, xuất hiện ở mặt dưới lá. Bệnh làm vàng lá, dễ rụng, cây sinh trưởng kém. Bệnh do nấm Cercospora sp. gây ra.
- Bệnh thán thư: Vết bệnh thường có hình tròn nhỏ, màu nâu vàng, xuất hiện từ mép lá, chóp lá hoặc giữa phiến lá, kích thước trung bình 3 – 6mm. Giữa vết bệnh hơi lõm có màu xám trắng, xung quanh có gờ nhỏ màu nâu đỏ, trên mô bệnh có nhiều chấm nhỏ màu đen. Bệnh do nấm Colletotrichicm gloeosrioides gây ra.
- Bệnh thối hạch: Xuất hiện trên gốc thân, vết bệnh màu vàng nhạt, chuyển dần sang màu vàng nâu, thân cây teo tóp, lá vàng, nhăn nheo, cây sinh trưởng yếu, bệnh nặng sẽ gây chết cây. Bệnh do nấm Sclerotium rolfsu gây ra.
- Bệnh đốm vòng trên cánh hoa: Vết bệnh nhỏ, màu đen hơi lõm, hình tròn có vân đồng tâm. Bệnh gây hại chủ yếu trên hoa làm hoa kém màu sắc và mau tàn. Trên mô bệnh thường có lớp nấm màu đen, gặp điều kiện nóng ẩm kéo dài sẽ gây ảnh hưởng đến cả bộ lá. Bệnh do nấm Alternaria Ap gây ra.
- Bệnh đốm nâu trên cánh hoa: Vết bệnh ban đầu là một chấm nhỏ màu nâu, hơi lồi, về sau lan rộng thành đốm lớn màu nâu nhạt. Bệnh làm hoa mất giá trị. Bệnh do nấm Curvularia eragotidis gây ra.
- Bệnh thối đen ngọn: Vết bệnh ban đầu là một điểm nhỏ, ủng nước, có màu nâu đen. Bệnh gây hại chủ yếu trên lá non, ngọn và chồi cây lan làm cho đỉnh bị thối nhũn lan dần xuống dưới làm lá và cuống lá bị thối, dễ rụng. Bệnh có thể gây thành dịch trong điều kiện ẩm độ cao với nhiệt độ khoảng 20 độ C. Bệnh do nấm Phytopthora palmivora gây ra.
- Bệnh đốm lá: Ban đầu vết bệnh là một đốm nhỏ màu vàng hơi lõm, phát triển dần theo chiều dọc của lá và về sau có hình bầu dục, ở giữa có màu trắng xám, xung quanh có màu nâu đen. Giữa mô bệnh và mô lành có một quầng màu nâu đỏ. Bệnh do nấm Phyllosticta sp gây ra. Ngoài ra, trên cây hoa lan còn có một số dạng bệnh khác như bệnh tàn cánh hoa do nấm Botrytis cinerea, bệnh thối trắng rễ do nấm Rhizoctonia solani, bệnh đốm vàng do nấm Cercospora dendrobii gây ra….. Còn có một số bệnh gây ra bởi các nguyên nhân điều kiện môi trường hoặc dinh dưỡng khoáng.
8. Côn trùng gây hại
- Bọ trĩ: (Thripspalmi và Dichromothrips Corbetti): Là loại côn trùng nhỏ, có màu vàng nhạt. Chích hút trên trên lá non để lại những đốm vuông màu vàng sáng, sau chuyển dần sang màu nâu đen. Chích hút trên cánh hoa để lại những vết chích trong suốt và có một chấm vàng ở giữa.
- Nhện đỏ: Là một dạng ve ký sinh, di chuyển nhanh, lúc nhỏ có màu vàng cam, khi trưởng thành có màu đỏ. Khi chích hút chúng để lại trên lá, hoa những đốm nhỏ màu nâu. Thường phổ biến trong những vườn lan thiếu chăm sóc hoặc bị khô hạn kéo dài.
- Rệp: Đây là loại côn trùng gây hại phổ biến trên nhiều vườn lan, thường tập trung chích hút ở lá non, chồi non, đầu rễ, phát hoa, chồi hoa, làm cho cây phát triển còi cọc, hoa bị rụng cuống hoặc không nở. Rệp chích hút tạo thành những vết vàng nâu hoặc thâm đen. Sản phẩm bài tiết của chúng tạo điều kiện cho nấm than đen phát triển, nhất là trong điều kiện mưa ẩm kéo dài. Phổ biến nhất là:
+ Rệp xanh đen: Pleotrichophorus chrysanthemi Theobald.
+ Rệp nâu đen: Macrosiphoniella sanbornici Gillette.
+ Rệp xanh: Coloradoa rufomaculata Wilson
– Sâu hại: Có nhiều loại sâu hại, nhưng thường gặp là sâu khoang (Spodoptera sp), thường cắn phá chồi non, phát hoa non.
– Ốc sên, ốc nhớt: là các loài nhuyễn thể, thường tập trung cắn phá vào ban đêm. Các đoạn rễ non, cây non, chồi, phát hoa là những mục tiêu cắn phá chính của các loài nhuyễn thể.
II. Biện pháp phòng trừ
- Khi phát hiện trong vườn lan bắt đầu có những cây bị nhiễm bệnh phải theo dõi và xác định cụ thể nguyên nhân gây bệnh để có biện pháp phòng chống thích hợp.
- Đối với các biểu hiện do nấm bệnh gây ra, tùy theo từng đối tượng gây bệnh mà chọn lựa phương pháp cũng như loại thuốc phòng trừ. Một số thuốc phòng chống có thể dùng như sau:
- Bệnh do nấm phấn trắng và gỉ sắt: Có thể dùng các loại
+ Score 250ND: 2 – 3 ml/bình phun 8 lít
+ Anvil 5SC: 3 – 4 ml/bình phun 8 lít
- Bệnh thối đen ngọn, đốm lá…: Có thể dùng các loại:
+ Aliette 80NP: 20 gr/bình phun 8 lít
+ Ridomil MZ 72 WP: 20 gr/bình phun 8 lít
+ Daconil 500 SC15 gr/bình phun 8 lít
- Bệnh thán thư, đốm lá, thối hạch, mốc xám hại hoa….Có thể dùng:
+ Topsin M 70 WP 5 – 10 gr/ bình phun 8 lít
+ Benlate20 gr/bình phun 8 lít
- Bệnh lở cổ rễ, nấm gây hại trong giá thể: Có thể dùng:
+Anvil 5 SC 3 – 4 ml/ bình phun 8 lít
+ Rovral 50 Wp10 gr/bình phun 8 lít
- Côn trùng gây hại:
+ Bọ trĩ: Dùng Decis;Danitol; BT….
+ Rệp: Dùng Supracide;Karate; Applaud-Mipe….
+ Sâu khoang: Dùng Decis ; Sumicidin ; Polytrin ;…
+ Ốc sên, ốc nhớt: Rãi vôi gần chậu hoa, đặt bã…
+ Các loại thuốc trừ sâu hại nên dùng theo liều lượng khuyến cáo. Đối với các loại nấm bệnh nên thường xuyên phun phòng bằng các loại thuốc phổ thông như Zineb, Boordeaux, Kasumin….theo định kỳ 7 – 10 ngày lần. Một số dạng bệnh do vi khuẩn gây ra có thể dùng thêm các loại kháng sinh như Streptomocin (100 – 150 ppm) để phòng trừ.
- Qua khảo sát một số vườn địa lan bị hư hại trong những năm gần đây, chúng tôi nhận thấy việc sử dụng giá thể dớn cây đã xay nhuyển, trộn với phân dê làm giá thể chính đang được sử dụng ở hầu hết các vườn địa lan tại Đà Lạt. Giá thể loại này nhanh phân hủy, kết vón và ngậm nước rất cao nên đã gây hư hại 100% bộ rể của cây lan, gây nên hiện tượng thối củ, thối đọt. Bên cạnh đó, một số vườn lan không bảo đảm độ thông thoáng ở đáy chậu nên tình trạng úng giá thể diễn ra càng mạnh mẽ hơn. Khắc phục tình trạng này, tốt nhất là thay mới toàn bộ giá thể sau khi đã tỉa bỏ những củ lan bị hư hại, tỉa rễ hư thối, xử lý bằng Benlate C (ngâm củ, rễ trong dung dịch benlate 25% trong 30 phút, để ráo, trồng và để nơi mát 7 – 10 ngày, sau đó chăm sóc bình thường).